معیارهای عزت اندیشه امام حسین(علیه‎السلام)

1- عزت فرهنگی در کلام امام حسین (علیه‎السلام)

عزت و ذلت دو واژه متضاد هستند. انسانها از واژه عزت و مفهوم آن لذت می‏برند و آرزو دارند در خانواده، جامعه، دنیا و ... عزیز باشند و در برابر، با شنیدن واژه ذلت و پی بردن به مفهوم آن، از اینكه روزی به چنین سرنوشتی گرفتار شوند احساس وحشت می‏كنند.

معنا و ارزش عزت

عزت حالتی روحی در انسان است كه مانع شكست خوردن وی می‏شود.(1) به عبارتی دیگر به معنای برتری و شكست‏ناپذیری است.(2)

بدین‏سان در واژه عزت، غلبه و برتری نهفته است. حال اگر این عزت بالاصاله باشد، چنان كه در خداوند است، قدرت بلامنازع خواهد بود و اولیای الهی به میزان ارتباطشان با خداوند از این قدرت برخوردار می‏باشند.

واژه عزت و عزیز در قرآن بیش از 112 مورد به كار رفته است، ولی خداوند به صراحت اعلام می‏فرماید كه «فانّ العزة لله جمیعا»(نساء/139)؛ بدون تردید تمام عزت نزد خداوند است، اگر دیگران از این نعمت برخوردار می‏باشند به دلیل ارتباط با خداوند است.

لذا امام حسین(علیه‏السلام) عزت را تنها در پیوند با خداوند می‏بیند. به بعضی از بخش‎های دعای مشهور عرفه توجه كنید:

«انت الذی اعززت» (3)؛
ای خدای من، این تویی كه عزت داده‏ای.
«و ذلیلاً فاعزّنی» (4)؛
این خداست كه منِ ذلیل را عزیز كرده است.
«فاولیائه بعزّته یعتزّون»(5)؛
اولیای خداوند از عزت او طلب عزت می‏كنند.

عزت در اندیشه امام حسین(علیه ‏السلام) هدفی است كه دستیابی به آن، ارزش جان نثاری و كشته شدن در راه آن را دارد. وی می‏فرماید:
«لیس شأنی شأن من یخاف الموت. ما اهون الموت علی سبیل نیل العزّ و احیاء الحقّ، لیس الموت فی سبیل العزّ الاّ حیاة خالدة و لیست الحیاة مع الذلّ الاّ الموت الذی لا حیاة معه.»(6)
شأن و منزلت من، شأن و منزلت كسی نیست كه از مرگ بترسد. چقدر آسان است مرگ برای رسیدن به عزت و زنده كردن حق. مرگ در راه رسیدن به عزت نیست، جز زندگی ابدی و زندگی با ذلت چیزی نیست جز مرگ تدریجی.

امام حسین(علیه‏السلام) در سخن دیگری سرمایه‏ گذاری برای رسیدن به عزت را چنین وصف می‏كند:
«موت فی عزّ خیر من حیاة فی ذلّ» (7)؛
مرگ در راه رسیدن به عزت از زندگی با ذلت بهتر است.

عزت فرهنگی در کلام امام حسین(علیه‎السلام)

جامعه اسلامی، جامعه‏ ای است كه بر اساس یك سلسله افكار و اندیشه‏ های دینی برخاسته از اعتقاد به توحید در همه ابعاد آن شكل بگیرد و در مقام رفتار، ملتزم به یك سلسله ارزش‎ها و اصول باشد كه لازمه آن سلسله عقاید و باورها می‏باشد. بیشترین وجه تمایز یك جامعه دینی با جامعه غیردینی در آداب، رسوم، سلوك و رفتار افراد جامعه با خود و دیگران و در یك جمله در فرهنگ آن می‏باشد، به طوری كه اگر فرهنگ دینی از جامعه‏ای رخت بربندد و به جای آن در رفتار مردم فرهنگ غیردینی حاكم باشد نمی‏توان آن جامعه را دینی شمرد؛ گرچه همه آن افراد خود را دیندار بپندارند.

پایبندی به فرهنگ دینی یا استحاله فرهنگی مسئله عصر امام حسین(علیه‏ السلام) یا مسئله امروز و فردای جامعه ما نیست، بلكه درگیری اساسی میان رسول خدا(صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله) و مخالفان آن حضرت نیز در اینگونه مسائل بود.

الف- حمایت از دین

بر اساس آیات و روایات هر مسلمانی موظف است در مقام اندیشه و عمل به دستورات دین و سنت رسول‏ خدا(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) پایبند باشد و تمام تلاش خود را برای ترویج و گسترش این اندیشه به كار گیرد، چرا كه رواج دین و پایبندی به آن یكی از شاخصه‏ های اصلی تمایز جامعه دینی است، چنان كه امام ‏حسین (علیه‏السلام) حمایت از دین را یك وظیفه و مایه عزت مسلمانان می‏داند.

به كلام سیدالشهدا در آخرین ساعات زندگی حضرتش در این جهان توجه كنید:

«این رسول خداست - كه درود خدا بر او و خاندان او باد - و این شهیدان راه خدایند كه منتظر آمدن شمایند و آمدن شما را به یكدیگر بشارت می‏دهند. بنابر این از دین خدا و دین پیامبرش دفاع كنید.»(8)حمایت از دین، نخست پذیرش آن در مقام اندیشه و پایبندی به آن در مقام گفتار و رفتار می‏باشد و در مرحله بعد تبلیغ و ترویج اندیشه‏های دینی و در حوزه سیاسی تلاش برای استقرار حاكمیت قوانین دینی در ساختار اداری و قانونگذاری و قضایی است.

ب- حمایت از اهل بیت(علیهم‏السلام)

بر اساس حدیث ثقلین و روایات دیگر، رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله) برای هدایت خلق به سوی خدا بعد از خودش به دستور خداوند، كتاب خدا و اهل بیت خود را به عنوان مفسران وحی الهی كه علم آن را از رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) به ارث برده ‏اند، به عنوان امانت در بین امت نهاده است و خداوند در قرآن، محبت خاندان رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) را به عنوان پاداش رسالت آن حضرت می‏داند و می‏گوید:

«قل لا اسئلكم علیه اجرا الاّ المودّة فی القربی» (شوری/23)؛ بگو من در ازای رسالتم پاداشی جز محبت خویشاوندان از شما طلب نمی‏كنم.

در روایات فراوانی كه از طریق شیعه و سنی نقل شده محبت به خاندان رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله) و دفاع از آنان و تلاش برای رفع مشكلات آنان مورد تأكید قرار گرفته است كه به عنوان نمونه به یك روایت اشاره می‏كنیم:

«پیامبر اکرم(صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله) فرمود: در قیامت برای چهار گروه شفاعت می‏كنم: كسی كه فرزندانم را احترام كند. كسی كه خواسته‏ های آنان را برآورد. كسی كه هنگام نیاز آنان برای رفع نیازشان تلاش كند و كسی كه آنان را دوست داشته باشد و این دوستی را با قلب و زبان ابراز كند.»(9)

امام حسین(علیه ‏السلام) درباره این شاخصه عزت در روز عاشورا در آن شرایط دشوار كه هیچ امیدی به شكست نظامی دشمن وجود نداشت، به یاران و اصحاب خود فرمود: «ذبوا عن حرم الرسول»(10)؛ از خاندان پیامبرتان دفاع كنید.عاشورائیان در عاشورا از حرم رسول خدا(صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله) دفاع كردند و زینبیان امروز باید از مكتب اهل بیت(علیهم ‏السلام) دفاع كنند و امیدواریم كه آخرین بازمانده خاندان رسول خدا، حضرت مهدی(علیه‏ السلام و عجل الله فرجه) قیام جهانی خود را آغاز كند تا عاشقان اهل بیت(علیه م‏السلام) در كنار حضرتش به دفاع از او و اندیشه ‏های الهی‏ اش بپردازند و به این وظیفه خود نیز جامه عمل پوشند.

ج- زنده كردن كتاب خدا

قرآن كتابی است كه برای هدایت جامعه بشری به سوی خداوند نازل شده است. گرچه خواندن قرآن با تدبر وظیفه هر مسلمانی است، ولی صرف خواندن آن زنده كردن آن نیست. زنده كردن قرآن این است كه حاكمیت در جامعه اسلامی از آنِ قرآن باشد، به طوری كه اگر مسلمانان به وظایف فردی خود عمل كنند، ولی حاكمیت سیاسی در اختیار قرآن نباشد و قرآن در ساختار قانونگذاری و اداری و قضایی كشور نقشی نداشته باشد، از منظر امام حسین(علیه‏السلام) در چنین جامعه‏ای قرآن مرده است و باید برای زنده كردن آن تلاش كرد، چه این كه عزت مسلمانان در زنده نگهداشتن قرآن است.

د- زنده كردن سنت رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله)

سنت رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله) یعنی مجموعه گفتار، رفتار و كردار و تاییدات آن حضرت برای مسلمانان لازم الاتباع است و مسلمانان موظفند ضمن پایبندی به سنت پیامبر اکرم در همه ابعاد آن را زنده كنند. در نگاه امام‏ حسین(علیه‏السلام) در جامعه اسلامی اگر مسلمانان در حوزه وظایف فردی به سنت رسول خدا عمل كنند، ولی در حوزه سیاسی حاكمیت در اختیار پیروان پیامبر اکرم نباشد و در آن عرصه به سنت نبوی عمل نشود، در این جامعه سنت پیامبر(صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) مرده است و باید برای زنده كردن آن تلاش كرد.در عصر امام حسین (علیه‏السلام) شاید بیشتر مسلمانان در حوزه فردی به كتاب و سنت رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله) عمل می‏كردند، ولی بی‏گمان حاكمیت سیاسی در اختیار حاكمان بنی‏ امیه بود؛ حاكمانی كه ساختار سیاسی كشور را از فرهنگ دینی و كتاب خدا و سنت رسول خدا بیگانه كرده بودند. در چنین جامعه ‏ای امام حسین(علیه ‏السلام) برای زنده كردن كتاب خدا و سنت رسول خدا(صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) قیام می‏كند و از مردم می‏خواهد كه در این زمینه او را یاری كنند تا بتواند جامعه را به راه راست رهنمون سازد. در این زمینه به یكی از نامه‏ هایی كه حضرتش به سران بصره نوشته است توجه كنید:

«این نامه ‏ام را برایتان فرستادم. من شما را به كتاب خدا و سنت رسول خدا(صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله) دعوت می‏كنم. بدون تردید سنت رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله) مرده است؛ بنابر این اگر به پیامم پاسخ مثبت دهید و از دستوراتم اطاعت كنید شما را به سوی سعادت و خوشبختی هدایت می‏كنم.»(11)

ه- نابودی بدعت‎ها

ویژگی مهم جامعه اسلامی رواج نشانه‏ های دین در همه ابعاد جامعه است. در فرهنگ دینی به افرادی كه با پوشش دین، برای نابودی دین تلاش می‏كنند منافق گفته می‏شود و اندیشه ‏های آنان را كه به نام دین در جامعه منتشر می‏كنند، ولی این اندیشه ‏ها مبنای دینی ندارد بدعت می‏نامند. امام حسین (علیه ‏السلام) نابودی بدعت‎ها را وظیفه مسلمانی و یكی از شاخصه‏ های عزت فرهنگی می‏داند و از همه می‏خواهد كه او را برای نابودی بدعت‎ها یاری كنند. او در یكی از نامه ‏هایی كه برای سران بصره نوشت و از آنان خواست كه او را در این قیام یاری كنند می‏فرماید:
«اما بعد، فانّی ادعوكم الی احیاء معالم الحقّ و اماتة البدع، فان تجیبوا تهتدوا سبل الرشاد»(12)؛ بعد از سلام، همانا من شما را به زنده كردن نشانه ‏های حق و میراندن بدعت‎ها دعوت می‏كنم. بنابر این اگر به پیام من پاسخ مثبت دهید به سعادت و خوشبختی رهنمون خواهید شد.

پی‎نوشت‎ها:

1ـ مفردات راغب، ص 333.
2ـ لسان العرب، ج 5، ص 374.
3ـ دعای عرفه.
4ـ همان.
5ـ همان.
6ـ نهج‏الشهادة، ص 225/ ادب الحسین و حماسته، ص 169.
7ـ نهج‏الشهادة، ص 332/ بحارالانوار، ج 44، ص 192.
8ـ نهج الشهادة، ص 148/ اكسیر العبادات فی اسرار الشهادات/ ج 2 ص 266/ ادب الحسین و حماسته، ص 170.
9- بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ص 70.
10ـ نهج‏الشهادة، ص 148/ اسرارالشهادات، ج 2، ص 266.
11ـ بحارالانوار، ج 44، ص 340/ نهج‏الشهادة، ص 280/ تاریخ طبری، ج 4، ص 266.
12ـ نهج‏الشهادة، ص 276